Ubezpieczenie podczas wyjazdu za granicę
Uprawnienia do korzystania ze świadczeń ubezpieczeniowych oraz do przenoszenia ubezpieczeń pomiędzy poszczególnymi państwami zależą w pierwszej kolejności od tego, do jakiego kraju wybiera się naukowiec.
Ubezpieczenia w UE, EOG i Szwajcarii
W krajach Unii Europejskiej, a także w Norwegii, Islandii, Liechtensteinie, Szwajcarii oraz Wlk. Brytanii (w okresie przejściowym do końca 2020 r.) działa tzw. koordynacja europejskich systemów ubezpieczeń społecznych, co oznacza, że uprawnienia osób ubezpieczonych podlegają przenoszeniu pomiędzy poszczególnymi państwami członkowskimi.
Europejska Karta Ubezpieczenia Zdrowotnego (EKUZ)
Jeśli chodzi o ubezpieczenie zdrowotne, w praktyce oznacza to, iż osoba podlegająca ubezpieczeniu zdrowotnemu w Polsce może - na podstawie Europejskiej Karty Ubezpieczenia Zdrowotnego(EKUZ) – korzystać z opieki medycznej w każdym z ww. państw członkowskich, na takich zasadach, na jakich z opieki tej korzystają obywatele danego państwa. Należy przy tym pamiętać, że korzystanie z opieki medycznej „na takich samych zasadach” nie zawsze tożsame jest z korzystaniem z opieki zdrowotnej „za darmo”, ponieważ część świadczeń medycznych podlega odpłatności.
Na podstawie karty EKUZ nie można wykonywać planowanych zabiegów medycznych. Uprawnia ona do opieki medycznej w sytuacjach nagłych, nieplanowanych.
Kartę EKUZ otrzymać można nieodpłatnie we właściwym wojewódzkim oddziale NFZ.
Aby uzyskać kartę EKUZ na wyjazd służbowy, do wniosku należy dołączyć dokument A1 wydawany przez ZUS, który potwierdza, że wyjeżdżający (a także osoby pozostające na jego utrzymaniu) nadal należy do systemu zabezpieczenia społecznego w Polsce. W celu uzyskania formularza A1 najlepiej skontaktować się z pracodawcą. Uzyskanie A1 może potrwać kilka/naście dni, więc warto zainteresować się kartą EKUZ odpowiednio wcześniej przed wyjazdem.
Okres ważności karty EKUZ wynosi od 42 dni do 5 lat - w przypadku pracowników to 3 lata, dla studentów - 18 miesięcy.
Zamieszkanie za granicą - dokument S1
Dokument S1 potwierdza uprawnienia ubezpieczonego (lub członka jego rodziny) do opieki zdrowotnej w innym państwie UE, EOG, Szwajcarii i Wlk. Brytanii (jeszcze do końca 2020 r.) jako osoby nie mającej miejsca zamieszkania na terenie Polski. Sytuacja taka może dotyczyć np. pracowników najemnych oraz członków ich rodzin lub emerytów.
Dokument S1 można uzyskać w NFZ i należy go następnie zarejestrować w instytucji ubezpieczenia zdrowotnego za granicą.
Ubezpieczenia społeczne
Jeżeli chodzi o koordynację ubezpieczeń społecznych – w szczególności ubezpieczenia emerytalnego – to europejska koordynacja pozwala na sumowanie okresów ubezpieczeniowych uzyskanych w poszczególnych państwach członkowskich. W ten sposób podczas pracy za granicą nie powstanie przerwa w ubezpieczeniu.
Osoba delegowana przez polskiego pracodawcę za granicę, jak również osoba posiadająca dwa równoległe, „aktywne” stosunki pracy w Polsce i za granicą powinna otrzymać od swojego polskiego pracodawcy wspomniany wyżej formularz A1. Na podstawie tego dokumentu dochody takiej osoby, uzyskane za granicą, nie będą podlegały tamtejszemu prawu ubezpieczeniowemu, ale prawu polskiemu (zgodnie z zasadą koordynacji ubezpieczeń mówiącą o podleganiu ustawodawstwu tylko jednego państwa). W przypadku pracowników delegowanych do innego kraju europejskiego, zasady koordynacji ubezpieczeń określają maksymalny czas - do 24 miesięcy - przez który pracownik może podlegać pod jeden system ubezpieczeń. Po tym czasie składki na ubezpieczenia będą musiały być płacone za granicą.
W przypadku osoby z dwoma „aktywnymi” stosunkami pracy, formularz A1 oznaczał będzie konieczność opłacania składek ubezpieczeniowych od zagranicznego przychodu do polskiego ZUS, co może wiązać się z trudnościami formalnymi. Należy zatem zastanowić się, czy podpisując umowę o pracę za granicą, nie byłoby korzystnym „zawieszenie” stosunku pracy w Polsce. W takim wypadku składki trafią do zagranicznego systemu, ale okres ubezpieczenia z zagranicy i wpłacone tam składki zostaną doliczone do okresów ubezpieczenia i składek w ZUS i wypłacone w postaci emerytury w Polsce.
Strona Komisji Europejskiej: Koordynacja systemów zabezpieczenie społecznego w UE
Ubezpieczenia w krajach trzecich
Jeśli chodzi o ubezpieczenie zdrowotne w krajach spoza Unii Europejskiej, powinniśmy dowiedzieć się przed wyjazdem, czy będziemy ubezpieczeni przez pracodawcę za granicą, czy przez polskiego pracodawcę, czy też musimy wykupić ubezpieczenie samodzielnie.
W kwestii ubezpieczeń społecznych poza Unią Europejską, Polska zawarła umowy o koordynacji ubezpieczeń tylko z kilkoma krajami tj.: Bośnią i Hercegowiną, Czarnogórą, Macedonią, Mołdawią, Serbią, Ukrainą, USA, Kanadą, Australią i Koreą Południową. Umowy te dają podstawy do unikania podwójnego opłacania składek oraz regulują transfer świadczeń emerytalno-rentowych. W celu uzyskania prawa do emerytury lub renty, gdy w jednym z państw lub też w obu okresy ubezpieczenia są zbyt krótkie, sumowane są okresy i składki z polskiego i zagranicznego ubezpieczenia.
Wykaz umów na stronie Ministerstwa Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej oraz na stronie ZUS.
W przypadku, gdy pracownik jest wysyłany do państwa, z którym Polska nie zawarła umowy o zabezpieczeniu społecznym, może dojść do sytuacji, w której będzie zobligowany do opłacania składek na ubezpieczenie społeczne zarówno w Polsce (państwie wysyłającym), jak i w tym drugim kraju (w którym wykonuje pracę), a składki te po opuszczeniu tego kraju nie zostaną odzyskane, ani wypłacone w przyszłości w postaci emerytury.
Może zdarzyć się również tak, że podczas pobytu za granicą, w Polsce nie będą opłacane składki do ZUS i wtedy powstaje przerwa w okresie ubezpieczenia. Po powrocie do Polski po dłuższej nieobecności możemy to odczuć np. w postaci niższej emerytury. Jest w tym przypadku możliwość indywidualnego opłacania składek emerytalnych i rentowych do ZUS.