Ubezpieczenia zagranicznych naukowców

O tym, czy przyjęty do pracy cudzoziemiec (zarówno z państw UE jak i spoza) zostanie zgłoszony do obowiązkowych ubezpieczeń społecznych i ubezpieczenia zdrowotnego  decyduje rodzaj umowy, jaka z taką osobą zostanie podpisana. W tym zakresie stosuje się przepisy tak, jak w przypadku obywateli polskich przyjmowanych do pracy i na studia doktoranckie.

Należy jednak pamiętać, że w 27 krajach Unii Europejskiej, Europejskiego Obszaru Gospodarczego (Islandia, Liechtenstein i Norwegia) oraz w Szwajcarii obowiązuje koordynacja systemów zabezpieczenia społecznego, która reguluje zasady podlegania ubezpieczeniom osób pracujących w różnych krajach członkowskich. Zasady te wykluczają jakąkolwiek dyskryminację w przyznawaniu prawa do świadczeń ze względu na obywatelstwo.

W związku z tym może się zdarzyć, że przyjmowany w polskiej instytucji naukowiec przedłoży polskiemu pracodawcy wydany przez zagranicznego pracodawcę (i poświadczony przez tamtejszą instytucję ubezpieczeniową) formularz A1. 

Formularz A1 powoduje wyłączenie dochodu  takiego cudzoziemca spod regulacji polskiego prawa ubezpieczeń społecznych i jednocześnie sprawia, że dochody takiej osoby podlegają ustawodawstwu państwa, w którym formularz został poświadczony. Może to oznaczać, że od wynagrodzenia uzyskanego w Polsce instytucja przyjmująca będzie przekazywać należne składki do zagranicznego systemu ubezpieczeniowego zgodnie z tamtejszym ustawodawstwem. W każdym przypadku dostarczenia przez naukowca z zagranicy formularza A1, polska instytucja przyjmująca powinna ustalić w ZUS i zagranicznej instytucji ubezpieczeniowej, czy i na jakich zasadach powinny być transferowane składki ubezpieczeniowe z Polski za granicę.

ZUS: Jak uzyskać zaświadczenie A1 o ustawodawstwie właściwym dla osoby, która wykonuje pracę najemną i pracę na własny rachunek w różnych Państwach Członkowskich UE, EOG lub Szwajcarii 

ZUS: Poradnik "Jak otrzymać zaświadczenie A1"

Wyjątki od powszechnej zasady odprowadzania składek na obowiązkowe ubezpieczenia społeczne pracowników ujęte są w Rozporządzeniu Ministra Pracy i Polityki Społecznej z dnia 18 grudnia 1998 r. w sprawie szczegółowych zasad ustalania podstawy wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe. Wyjątek taki stanowią m.in. części wynagrodzenia w Działaniach Marii Skłodowskiej-Curie (granty przyznawane przez Komisję Europejską w ramach programów ramowych UE), w których podstawą wymiaru składki jest wynagrodzenie główne (living allowance), a dodatek relokacyjny (mobility allowance) i dodatek związany z posiadaniem rodziny przez naukowca  (family allowance) mogą nie podlegać oskładkowaniu przez ZUS, pod warunkiem, że Zakład wyda w tym celu interpretację indywidualną.

Jeśli chodzi o ubezpieczenia doktorantów kształcących się w Polsce, zgodnie z informacjami ZUS*, osoby, które rozpoczęły kształcenie w szkołach doktorskich najwcześniej w roku akademickim 2019/2020 i pobierają stypendium doktoranckie, podlegają obowiązkowo ubezpieczeniom: emerytalnemu, rentowym i wypadkowemu. Ubezpieczenie chorobowe jest dobrowolne i objęcie nim następuje na wniosek doktoranta.

Składki na ubezpieczenia społeczne są współfinansowane przez doktoranta (ubezpieczony) i podmiot prowadzący szkołę doktorską (płatnik). Składkę na ubezpieczenie emerytalne finansują w równych częściach, ubezpieczony i płatnik. Składkę na ubezpieczenia rentowe finansują ubezpieczony (1,5% kwoty stypendium) oraz płatnik - w wysokości 6,5% kwoty stypendium.

Składkę na ubezpieczenie wypadkowe finansuje w całości podmiot prowadzący szkołę doktorską. Natomiast składkę na ubezpieczenie chorobowe finansuje w całości, z własnych środków, doktorant/ka (jeśli zdecyduje się z niego korzystać).

NFZ: jak ubezpieczyć doktoranta  

Wszyscy doktoranci uczący się szkołach doktorskich w Polsce są zobowiązani do posiadania ubezpieczenia zdrowotnego.  

Doktoranci będący obywatelami państwa członkowskiego UE lub Islandii, Lichtensteinu Norwegii, Szwajcarii (kraje Europejskiego Porozumienia o Wolnym Handlu - EFTA) zamieszkujący na terytorium tego państwa mogą korzystać z opieki zdrowotnej na takich samych zasadach jak polscy ubezpieczeni pod warunkiem posiadania aktualnej Europejskiej Karty Ubezpieczenia Zdrowotnego (EKUZ) wydanej w kraju pochodzenia. Jeżeli doktorant/ka nie posiada tytułu do ubezpieczenia w kraju zamieszkania – jest zgłaszany/a do ubezpieczenia przez uczelnię na zasadach obowiązujących studentów polskich. Karta EKUZ nie obejmuje profilaktyki zdrowotnej oraz leczenia chorób przewlekłych.

• Doktorant niebędący obywatelem powyższych państw uznany za osobę pochodzenia polskiego czyli posiadający Kartę Polaka lub zaświadczenie o polskim pochodzeniu może ubezpieczyć się dobrowolnie zawierając umowę z NFZ. Składki na ubezpieczenie zdrowotne opłaca uczelnia po złożeniu przez doktoranta wniosku o objęcie ubezpieczeniem zdrowotnym oraz umowy zawartej z wojewódzkim oddziale NFZ właściwym ze względu na miejsce zamieszkania.

• Pozostali doktoranci mogą wykupić komercyjną polisę ubezpieczeniową lubzawrzeć z ZUS umowę o dobrowolne ubezpieczenie zdrowotne i samodzielnie opłacać comiesięczną składkę. W roku 2023 jej wysokość wynosi 55,8 zł miesięcznie. Aby móc się ubezpieczyć doktorant potrzebuje dostarczyć zaświadczenie z uczelni potwierdzające jego status uczestnika studiów doktoranckich oraz inne dokumenty, np. kserokopię pierwszej strony paszportu i aktualnej Karty Pobytu, numer PESEL oraz zaświadczenie o zameldowaniu. Umowę należy podpisać w oddziale NFZ właściwym ze względu na miejsce zamieszkania, a następnie zarejestrować ją w dowolnym oddziale ZUS. Dopiero wtedy uzyskuje się potwierdzenie zgłoszenia dobrowolnego ubezpieczenia zdrowotnego oraz otrzymuje się numer indywidualnego konta na które wpłaca się składki. Potwierdzeniem ubezpieczenia jest umowa z NFZ wraz z drukiem ZUS ZZA oraz potwierdzeniem opłaty ostatniej składki (deklaracji ZUS DRA).

Wygaśnięcie dobrowolnego ubezpieczenia zdrowotnego

Wyrejestrowanie z ubezpieczenia zdrowotnego a tym samym prawo do opieki zdrowotnej następuje po upływie 4 miesięcy od zakończenia nauki lub skreślenia z listy doktorantów lub z dniem uzyskania innego tytułu do ubezpieczenia zdrowotnego.

NFZ: informacje o dobrowolnym ubezpieczeniu zdrowotnym 

If you happen to lose your job in Poland, you can register in a district labour office to get support. It is possiblr to register on-line if you have either a 'trusted profile' or electronic signature.

You can obtain the 'unemployed' status if:

• you have no job or other source of income or allowances under the social insurance benefits,
• you are ready to take up full-time employment in a given profession, 
• you are a citizen of the EU member state, Norway, Iceland, Liechtenstein or Switzerland or family member,
• you are a non-EU citizen residing in Poland based on a permanent or long-term residence permit
• or temporary residence permit for the purpose of highly qualified employment (EU Blue Card), 
• visa or a temporary residence permit for the purpose of workprovided that immediately before registration as unemployed you were employed in Poland continuously for a period of at least 6 months,
• you are a refugee.

The registered unemployed have the following benefits:

• monthly allowance - the basic one is nearly PLN 1500,
• health insurance,
• job placement, career guidance and counselling,
• opportunities to acquire/improve qualifications,
• refund for training courses, childcare, etc.

If you do not qualify for the 'unemployed status'. You can register as 'a job seeker' to receive support in improving your qualifications and finding a new job.

The 'job-seeking' status can be obtained in more cases, including:

• foreigners who have a temporary residence permit or a visa for the purpose of study, doctoral education or to conduct scientific research,
  •   a temporary residence permit for long-term mobility of a scientist conducting research or of a family member of the scientist.

With the 'job seeker' status you can obtain support in: 

• job placement and career guidance,
• Polish language training,
• financing for the costs of nostrification proceedings or proceedings to confirm completion of studies at a specific level.

No financial allowance or health insurance is provided.

More information